Έλεγχος και όρια στα κοινωνικά δίκτυα: μια πρόταση για ίδρυση ελεγκτικής αρχής

(το κείμενο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Δικαστικό Ρεπορταζ, Μάρτιος 2021)

Οι τρεις εταιρείες – κολοσσοί (Facebook, Twitter και Google) διαχειρίζονται το σύνολο των κοινωνικών δικτύων και των επικοινωνιών μας, χωρίς κανέναν απολύτως έλεγχο από την ελληνική έννομη τάξη. Η συνολική διαχείριση γίνεται από την εταιρεία, με όρους που ο χρήστης συμφωνεί προτού συμβληθεί με την εταιρεία. Οι όροι αυτοί είναι προτυποποιημένοι και αδιαπραγμάτευτοι. Με το πάτημα ενός κουμπιού, ο χρήστης συναινεί με όλα όσα θέλουν οι εταιρείες για να τον κάνουν πελάτη τους, κυρίως με το ότι κάθε διαφορά μεταξύ τους, θα λύνεται από Δικαστήρια εκτός της χώρας και όχι με βάση το ελληνικό δίκαιο.

Και εάν μέχρι πριν από λίγα χρόνια ήμασταν ακόμη στην ανάπτυξη των δικτύων, ήρθε η ώρα το Κράτος να επιβάλει τους κανόνες του, άλλως οι εταιρείες θα το υποκαταστήσουν – αν δεν το έχουν κάνει ήδη. Η τελευταία δυναμική, συντονισμένη ενέργεια των εταιρειών ήταν η αναστολή όλων των λογαριασμών του ισχυρότερου ανθρώπου στο κόσμο, του Προέδρου των ΗΠΑ. Σύμφωνούμε ή διαφωνούμε (θα έπρεπε να διαφωνούμε), αποδεικνύεται, ότι οι εταιρείες, με βάση τους όρους που έχουν προσυμφωνηθεί, μπορούν να πετάξουν “έξω” όποιον θέλουν, ακόμη και εάν πρόκειται για τον Πρόεδρο των ΗΠΑ. Το χειρότερο είναι, ότι ο χρήστης δεν μπορεί να αντιδράσει, έχοντας την επικουρία των δομών του Κράτους σε περίπτωση που νομίζει, ότι θίγεται. Η ανέξοδη απάντηση “τι να κάνουμε, απλώς είναι δύο ιδιώτες που συναλλάσονται, καλά κάνει και δεν επεμβαίνει το Κράτος”, δεν μπορεί να σταθεί. Άλλωστε, και ο τηλεθεατής προστατεύεται με κανόνες που έχουν θεσπιστεί, ώστε να μην βλέπουμε πορνογραφικό υλικό μέρα μεσημέρι, αν και “απλά θα μπορούσαμε να αλλάξουμε κανάλι”, και φυσικά ναρκωτικά δεν πωλούνται στα περίπτερα επειδή απλά “ο καταναλωτής έχει την επιλογή να μην ψωνίσει”.

Τα κοινωνικά δίκτυα γιγαντώθηκαν και απέκτησαν υπερεξουσίες, σε βαθμό που πρέπει να ρυθμιστούν. Μέχρι στιγμής, το ζήτημα της τήρησης των όρων χρήσης των κοινωνικών δικτύων το είχε το κοινωνικό δίκτυο. Σε περίπτωση μη τήρησης των όρων εκ μέρους του κοινωνικού δικτύου, ο χρήστης δεν μπορεί να κάνει κάτι. Παραδείγματος χάριν, στις περιπτώσεις χρήσης ρατσιστικού λόγου υπάρχει το παρόδοξο να θεωρείται “ρατσιστική έκφραση” μια πρόταση για το κοινωνικό δίκτυο αλλά όχι για το Κράτος και φυσικά το αντίθετο. Τι γίνεται σε αυτή τη περίπτωση; Αν το δίκτυο θεωρεί, ότι παραβιάζονται οι όροι, λαμβάνει μέτρα και επί παραδείγματι “κατεβάζει” την ανάρτηση, ακόμη και εάν ο χρήστης δεν έχει τελέσει κάποιο παράπτωμα, σύμφωνα με τους Νόμους. Στην αντίθετη περίπτωση, που ο χρήστης έχει τελέσει κάποιο ποινικό αδίκημα ή παράπτωμα, μπορεί να καταδικαστεί, να υποχρεωθεί σε αποζημίωση, να υποχρεωθεί σε αφαίρεση του περιεχομένου από την ελληνική Δικαιοσύνη, αλλά το κοινωνικό δίκτυο ΔΕΝ μπορεί να υποχρεωθεί. Το κοινωνικό δίκτυο είναι ισχυρότερο από το Κράτος. Τα πράγματα περιπλέκονται όταν μια φράση, μπορεί να συνιστά τέλεση εγκλήματος για ένα Κράτος, αλλά όχι για ένα άλλο. Παραδείγματος χάριν, μια ανάρτηση με ένα σκίτσο του προφήτη Μωάμεθ μπορεί να σε καταδικάσει σε θάνατο σε κάποιο Κράτος, αλλά να μην έχεις καμία επίπτωση σε ένα άλλο, και φυσικά το κοινωνικό δίκτυο, να πράξει σχετικώς με την ανάρτηση, όπως αυτό νομίζει.

Τι γίνεται, εάν αποφασίσει το κοινωνικό δίκτυο να διώξει από πελάτες του, μια κοινωνική ομάδα ή έναν πληθυσμό; Μπορεί να επηρεάσει τις εκλογές, αναστέλλοντας του λογαρισμούς όλων όσων έχουν κάνει “like” στη σελίδα ενός συγκεκριμένου πολιτικού προσώπου, και εάν το πραγματοποιήσει, ποιες θα είναι οι επιπτώσεις; Απλά καμία. Η εταιρεία μπορεί να σε αποβάλει, έστω και προσωρινά, προκειμένου να διαπιστώσει εάν τηρούνται οι όροι χρήσης.

Δεν χρειάζεται να μελετήσουμε περισσότερο, γιατί πρέπει να ρυθμιστεί η αγορά των κοινωνικών δικτύων. Εάν συνεχίσουμε να αναζητούμε, να διαβάζουμε όρους χρήσης και να ψάχνουμε τις συμπεριφορές τους, ίσως θα βρούμε και άλλους λόγους, πλην του ότι απλά πρέπει να ρυθμιστεί μια αγορά, στην οποία το ελληνικό Κράτος δεν έχει καμία απολύτως πρόσβαση. Ως Κράτος έχουμε ρυθμίσει την αγορά της ιδιωτικής τηλεόρασης, των εταιρειών δημοσκοπήσεων, των σουβλατζίδικων, αλλά όχι την αγορά κοινωνικών δικτύων. Η ρύθμισή τους πρέπει να γίνει τώρα, και όχι μετά από κάποια προβληματική κατάσταση, με γνώμονα την προστασία των ανηλίκων, του καταναλωτή, του πολίτη, του κοινωνικού συνόλου και εν τέλει του δημοσίου συμφέροντος.

Καταρχάς, πρέπει να καταρτιστεί ένας κώδικας δεοντολογίας λειτουργίας των ιστοσελίδων – δικτύων, με ταυτόχρονη ίδρυση φορέα που θα ελέγχει την τήρηση των κανόνων της δεοντολογίας και της ελληνικής νομοθεσίας. Εν τέλει, πρέπει να καταλήξουμε σε σύσταση νομικού προσώπου, που θα μπορεί να έχει και ελεγκτικές – κατασταλτικές δυνάμεις με δυνατότητες επιβολής του νόμου και κατά του κοινωνικού δικτύου αλλά και κατά των χρηστών.

Ηλίας Σιδέρης